मलंगवा नगरपालिकामा ठोस फोहोर व्यबस्थापन ,अवसर र चुनौती

   

युवराज सुवेदी 

     फोहोरमैला व्यवस्थापन सहरीकरणको प्रमुख चुनौती मध्ये एक हो । नेपालका धेरै सहरी क्षेत्रहरूले खानेपानी आपूर्ति, फोहोर पानी प्रशोधन र ठोस फोहोर व्यवस्थापन जस्ता आधारभूत सेवाहरू उपलब्ध गराउन कठिनाइहरू सामना गरि रहेका छन् । स्थानिय तह ठोस फोहोरको सङ्कलन, ढुवानी, प्रशोधन र अन्तिम विसर्जनका लागि पूर्ण रूपमा जिम्मेवार हुन्छ तर धेरै पालिकाहरु गर्न सक्षम छैनन्। थोरैसँग फोहोर उत्पादन र संरचनाको आधारभूत डाटा छ। लगभग सबैसँग यस क्षेत्रमा प्रभावकारी र प्रभावकारी हुन वित्त र व्यवस्थापन क्षमताहरूको अभाव छ।     मलंगवा नगरपालिकामा  रहेको फोहोरमैला व्यवस्थापनको अवस्थालाई संक्षेपमा प्रस्तुत गरेको छ।  घरेलु फोहोर उत्पादन  सङ्कलन र निपटान विधिहरूको मलंगवा नगरपालिकामा फोहोरमैला व्यवस्थापनको वित्तीय र संगठनात्मक पक्षहरूलाई पनि समाबेस गरेको छ । सथै सुझाव छ कि नगरपालिकाले फोहोरलाई कम गर्न, पुन: प्रयोग गर्न र पुन: प्रयोग गर्न व्यवस्थापन अभ्यासहरूमा आमूल सुधार गर्नुपर्छ। तिनीहरू थप एकीकृत ठोस फोहोर व्यवस्थापन प्रणालीहरूको लागि पनि आह्वान गर्छन्।     मुख्यतया मलंगवा नगरपालिकालाई फोहोर व्यवस्थापनका लागि क्षमता विकासका लागि क्षमता विकास प्राविधिक सहयोगको निष्कर्षबाट विकसित गरिएको छ। द्रुत र अनियन्त्रित सहरीकरण, जनचेतनाको कमी र मलंगवा नगरपालिकाको कमजोर व्यवस्थापनले नगरको भीत्रि सहरहरूमा अस्वच्छ फोहोर व्यवस्थापन र विसर्जनलगायत वातावरणीय समस्याहरू झन् बढेको छ। ठोस फोहोर व्यवस्थापन मलंगवा नगरपालिका र समग्र देशको लागि एक प्रमुख चिन्ताको विषय बनेको छ ।

    मलंगवा नगरपालिका भित्रको घरपरिवार सर्वेक्षणले औसत प्रतिव्यक्ति घरेलु फोहोर उत्पादन दर ३१७ ग्राम व्यक्ति/दिन भएको देखाएको छ। आर्थिक स्थिति र मौसम अनुसार घरायसी फोहोर उत्पादन दर फरक हुने पनि अध्ययनले देखाएको छ । औसतमा, रु ४००००  ($ ४१७) र माथिको मासिक खर्च भएका परिवारहरूले NR ५,000 ($ ५२) भन्दा कम मासिक खर्च गर्ने परिवारको तुलनामा दोब्बर भन्दा बढी फोहोर उत्पादन गर्छन्। संस्थागत प्रतिष्ठानहरूको लागि, औसत दैनिक फोहोर उत्पादन प्रति विद्यालय ४.0 किलोग्राम र प्रति कार्यालय १॰४ केजी थियो। त्यस्तै, व्यावसायिक प्रतिष्ठानहरूको औसत दैनिक फोहोर उत्पादन प्रति पसल १.४ केजी र होटल वा रेष्टुरेन्टमा ५.७ केजी रहेको देख्खीन्छ।

  विश्लेषण र निष्कर्षहरूको आधारमा, यो अनुमान गरिएको छ कि सामान्यतया घरधुरीबाट हुने फोहोरले कुल MSW उत्पादनको लगभग ५०%-७५% योगदान गर्दछ। यसरी, औसत MSW उत्पादन ३१७ ग्राम/व्यक्ति/दिन भएको पाइयो। यी प्रतिव्यक्ति फोहोर उत्पादन दर र २०७८ मा जनसंख्या प्रयोग गरेर, मलंगवा नगरपालिकाको कुल MSW उत्पादन लगभग १६४।८४ टन/दिन र ६०१६६।६ टन/वर्ष अनुमान गरिएको छ।

 मलंगवा नगरपालिकाहरूमा SWM को लागि जिम्मेवार छुट्टै शाखा वा एकाइ बनेको छैन भने,  मलंगवा नगरपालिकाले यात कुनै SWM सेवाहरू उपलब्ध गराएको छैन।वडा कार्यालय वा अन्य एकाइ अन्तर्गत काम गर्ने केही सफाईकर्मीहरू मात्र छन्। कुल बजेटमध्ये, नगरपालिकाहले SWM को लागि औसत 10% खर्च गर्नु पर्ने , जसमध्ये 60%-70% सडक सफा र सङ्कलनमा, 20%-30% यातायातमा, र बाँकी कुनै पनि सानो रकम अन्तिम निपटानको लागि प्रयोग गरिन्छ। औसतमा, नगरपालिकाले सङ्कलन, ढुवानी र विसर्जनका लागि प्रति टन फोहोरमा लगभग बजेटको रु २८४०  खर्च गर्नुपर्छ। 

 प्राविधिक सहयोग अन्तर्गत गरिएको सर्वेक्षण र अन्य मूल्याङ्कनले मलंगवामा SWM को लागि आठ प्रमुख नीति सिफारिसहरू पहिचान गरेको छ। पहिलो, प्रभावकारी SWM मा स्थानीय निकायहरूलाई सही तरिकाले मार्गदर्शन गर्न जैविक कम्पोस्टिङ र ल्यान्डफिल सञ्चालन जस्ता मुख्य मुद्दाहरूमा प्राविधिक दिशानिर्देशहरूसँगै उपयुक्त नीति र रणनीतिक ढाँचा विकास गर्न आवश्यक छ। दोस्रो, कम, पुन: प्रयोग र पुन: प्रयोग (3R) लाई बढावा दिनुपर्छ। सर्वेक्षणले पालिका स्रोत पुन:प्राप्तिको ठूलो सम्भावना पहिचान गर्‍यो, जसलाई स्थानीय निकाय र समुदायले राम्रो जनचेतना र पहलकदमीबाट प्राप्त गर्न सकिन्छ। तेस्रो, स्थानीय निकायहरूको क्षमता सुदृढ गर्न आवश्यक छ, किनकि उनीहरूले नागरिकहरूलाई SWM सेवाहरू उपलब्ध गराउने जिम्मेवारी दिएका छन्। चौथो, जनसहभागिता र परामर्श वृद्धि SWM अभ्यासहरू अगाडि बढाउन प्रभावकारी हुनेछ। पाँचौं, राम्रो सेवाहरू प्रदान गर्न SWM को लागतहरू पुनःप्राप्त गर्न आवश्यक छ, यद्यपि आंशिक रूपमा सुरुमा, राम्रो सेवाहरू प्रदान गर्न। सेवाको स्तरमा सुधार भएमा जनता सामान्यतया सेवाको लागि तिर्न इच्छुक हुन्छन्। छैठौं, थप एकीकृत SWM को लागि अनुमति दिन खुला डम्पिङ र खुला जलाउने जस्ता वर्तमान खराब व्यवस्थापन अभ्यासहरू तुरुन्तै बन्द गरिनुपर्छ। सातौं, सार्वजनिक-निजी साझेदारीले परिचालन दक्षता र लागत प्रभावकारिताका लागि अवसरहरू प्रदान गर्दछ। ल्यान्डफिल साइटहरू सञ्चालन जस्ता जटिल कार्यहरूमा निजी क्षेत्रको भूमिका बढी महत्त्वपूर्ण हुनेछ, किनभने यी क्षेत्रमा नगरपालिकाहरू कम अनुभवी छन्। अन्तमा, आधारभूत तथ्याङ्कहरूको व्यवस्थापन, अद्यावधिक र प्रसारले स्थानीय निकायहरूको योजना सुधार गर्न र कार्यान्वयनको प्रगतिको अनुगमन गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्नेछ।

@ठोस फोहोर व्यवस्थापनको व्यवस्थापकीय पक्षहरू

   २०११ को ठोस फोहोर व्यवस्थापन ऐन अन्तर्गत सहरी केन्द्रहरूलाई सफा राख्न नगरपालिकाहरूले उपलब्ध गराउनु पर्ने आधारभूत अत्यावश्यक सेवाहरू मध्ये एक भएको हुनाले मलंगवा नगरपालिकाले  यस उद्देश्यका लागि छुट्टै खण्ड वा इकाई (तिनीहरूको संगठनात्मक संरचना) स्थापना गर्नु अति जरुरी छ।                    @फोहोर व्यवस्थापनका लागि स्रोत विनियोजन

  SWM एक स्थानिय तहकोलागि धेरै महत्त्वपूर्ण कार्य हो जसलाई पर्याप्त मानव र वित्तीय स्रोत चाहिन्छ। तर, प्रायः आर्थिक अभावका कारण मलंगवा नगरपालिकाले पर्याप्त स्रोतसाधन उपलब्ध गराउन सक्दैनन् । यसबाहेक, प्राविधिक र व्यवस्थापकीय असक्षमताका कारण, उपलब

२०११ को ठोस फोहोर व्यवस्थापन ऐन अन्तर्गत सहरी केन्द्रहरूलाई सफा राख्न नगरपालिकाहरूले उपलब्ध गराउनु पर्ने आधारभूत अत्यावश्यक सेवाहरू मध्ये एक भएको हुनाले मलंगवा नगरपालिकाले  यस उद्देश्यका लागि छुट्टै खण्ड वा इकाई (तिनीहरूको संगठनात्मक संरचना) स्थापना गर्नु अति जरुरी छ।  

@फोहोर व्यवस्थापनका लागि स्रोत विनियोजन              SWM एक स्थानिय तहकोलागि धेरै महत्त्वपूर्ण कार्य हो जसलाई पर्याप्त मानव र वित्तीय स्रोत चाहिन्छ। तर, प्रायः आर्थिक अभावका कारण मलंगवा नगरपालिकाले पर्याप्त स्रोतसाधन उपलब्ध गराउन सक्दैनन् । यसबाहेक, प्राविधिक र व्यवस्थापकीय असक्षमताका कारण, उपलब्ध स्रोतहरू प्रायः प्रभावकारी रूपमा प्रयोग हुन सकेको छैन। पालिकाले SWM को लागि बजेट विनियोजन गरे पनि, खर्चको ब्रेकडाउन विरलै उपलब्ध छ। पालिकाहरूले उपलब्ध गराएको तथ्याङ्कको विश्लेषणको आधारमा, नेपालका कुल पालिका बजेटको करिब १०% SWM मा खर्च भएको देखिन्छ। यी तथ्याङ्कहरूले थप प्रभावकारी व्यवस्थापनको माध्यमबाट सङ्कलन र सडक सफा गर्ने लागत घटाउन र सुरक्षित र प्रभावकारी अन्तिम विसर्जनका लागि थप विनियोजन गर्नुपर्ने आवश्यकता देखाउँछन धेरै नगरपालिकाहरूमा SWM सेवा शुल्कको औपचारिक प्रणाली नभए पनि कतिपयले यस्तो प्रणाली ल्याएका छन् र राजस्व पनि उठाएका छन्। नेपालमा नगरपालिकाहरूले अभ्यास गर्ने विधिहरूमा SWM सेवा शुल्कहरू समावेश छन्।                               फोहोर व्यवस्थापनमा समर्पित वित्तीय र मानव संसाधनको मात्रा नगरपालिकाहरू बीचमा उल्लेखनीय रूपमा भिन्न हुन्छ। उदाहरणका लागि, साना नगरपालिकाहरूमा SWM कर्मचारी छैनन्, तर KMC जस्तो ठूलो सहरमा फोहोर व्यवस्थापनमा 1,000 भन्दा बढी व्यक्तिहरू छन्। यसका साथै केएमसीले निजी कम्पनी र गैरसरकारी संस्थाहरूको सेवा पनि प्रयोग गर्छ। विनियोजित कर्मचारीहरूको संख्या सामान्यतया नगरपालिकाको विशेषताहरू र MSW सँग व्यवहार गर्ने अनुभवमा निर्भर गर्दछ। लामो समयसम्म फोहोर व्यवस्थापनका समस्याहरू सामना गर्ने ठूलो सहरी जनसंख्या भएका पुराना नगरपालिकाहरूमा बढी कर्मचारीहरू छन्, जबकि नयाँ नगरपालिकाहरू, जसमा सामान्यतया ठूलो ग्रामीण जनसंख्या भएको छ, धेरै कम समर्पित कर्मचारीहरू छन्।     प्रभावकारी र दिगो SWM को लागी SWM कर्मचारीहरुको क्षमता अभिवृद्धि गर्न को लागी नियमित प्रशिक्षण धेरै महत्त्वपूर्ण छ। बर्ष बर्षमा नगरपालिकाले SWM कर्मचारीहरूका लागि प्रशिक्षण कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नु पर्छ । 

        युवराज सुबेदी

    मलंगवा नगरपालिका 

        स्वास्थ्य शाखा